januari 2013

Inleiding

1. Een praktisch probleem.

Het bevalt je op de camping in Frankrijk en je wilt voor het komend jaar reserveren. Maar je wilt niet rijden tijdens het drukke Pinksterweekend. Hoe kom je erachter, wanneer het volgend jaar Pinksteren is? Je zakagenda heb je thuisgelaten en de nieuwe wandkalenders zijn nog niet uit. Lastig. In die positie verkeerden de middeleeuwse geestelijken, de abten en de pastoors die de data van de kerkelijke feesten en de voorgeschreven liturgie moesten weten. Hoe gingen zij te werk?

Cisio Janus

CISIO JANUS(1) OPGESTELD IN VERSVORM,
opdat de jongens die gemakkelijker uit het hoofd kunnen leren

Januari

CISIO, Ianus, Epi, sibi vendicat, Oc, Feli, Marc, An.
Prisca, Fab, Hag. Vincenti, Paulus, nobile Lumen.

Februari

Brig, Purg. Basil, Ag, Dor, Febru, Ap, Scholastica, Valent.
Iuli coniunge tunc Petrum, Matthiam inde.

Maart

Wat een Lustrum, een Indictie en een Eeuw is

In het laatste deel van dit werk moeten wij het hebben over de tijdseenheden die minder vaak bij de Kerk in gebruik zijn.

Het Lustrum is de tijd van vijf jaren, door de Romeinen vastgesteld voor de duur van een dictatuur, welk woord afkomstig is van het werkwoord lustro, wijden, met vele betekenissen. Aan het eind namelijk van elke vijf jaren en in het begin van een dictatuur gingen de Romeinse burgers in optocht met kaarsen en kandelaars en kozen daarna op het Campus Martius een dictator. Nog altijd houdt de Kerk dit oude woord in ere, in de passage:

Over de wisselende feestdagen

We zijn nu zover, dat we over de wisselende feestdagen kunnen gaan spreken, daar zij van de stand van de Maan afhangen. Een feestdag is wisselend, als zijn viering afhangt van het wassen en afnemen van de Maan en geen vaste plaats heeft in de kalender. Er zijn er vijf: de Septuagesima, de eerste der drie Zondagen die voorafgaan aan Aswoensdag; de Quadragesima, de veertigste dag voor Pasen; Pasen zelf; de Rogationes en Pinksteren.

Over een andere manier om te vinden de hoeveelste dag van de maan het is

Om zonder de kalender in te kijken uit te rekenen hoeveel dagen de Maan oud is op de eerste van elke maand en vervolgens op elke dag van het jaar, zijn er twee getallen uitgevonden: de epacta en de maanregularis. De epacta is een getal niet groter dan 30, dat berekend wordt uit het overschot van het aantal dagen dat het zonnejaar groter is dan het gewone maanjaar. Het gaat de 30 niet te boven, zeggen we, omdat de functie van de epacta is het aantal dagen van de maan te tonen en de maan nooit ouder is dan 30 dagen. Daarom kan de epacta niet groter zijn.

Over het embolistisch jaar

Het embolistisch jaar bestaat uit 13 maanmaanden, d.w.z. uit 384 dagen. Dit is 30 dagen langer dan het gewone maanjaar en 19 langer dan het zonnejaar. En het wordt embolistisch genoemd naar het woord embolisme, zoals schrikkeljaar naar schrikken. We zullen nu zien wat een embolisme is, wanneer het ontstaat en waar het in de kalender tussengeplaatst wordt.

Over de maanjaren: eerst over het gewone jaar

Er zijn twee soorten maanjaren: het ene is het gewone jaar, het andere het embolistische. Het gewone jaar bestaat uit 12 omlopen, die in het zonnejaar beurt om beurt in elkaar overgaan. Het wordt gewoon genoemd, omdat het 12 omlopen heeft of 12 maanmaanden, zoals het zonnejaar 12 zonnemaanden heeft. En ook omdat twee gewone maanjaren bijna altijd na elkaar voorkomen, zoals zal blijken uit de paragraaf over de embolistische.

Hoe we kunnen uitrekenen hoeveel dagen de Maan oud is en over de negentienjaarscyclus

Om voor elk jaar te vinden hoeveel dagen de Maan oud is, d.w.z. hoeveel dagen zijn voorbijgegaan sinds hij zich van de Zon verwijderde, hebben eerst de Romeinen tabellen uitgevonden, maar daarna de astronomen het gulden getal en is de Romeinse methode niet meer toegepast. De Romeinen hebben dat getal wegens het nut en gemak daarvan in hun kalenders met gouden letters geschreven, waarom het nu het gulden getal wordt genoemd. In het eerste jaar van een negentienjarige cyclus wordt de eerste dag van een maansomloop met 1 genoteerd, in het tweede met 2 enzovoort.

Over de maanmaanden

Er zijn vier soorten maanmaanden: de siderische maand, die van de verschijningsvormen, de medische en de synodische maand. De eerste maand, de siderische, is de tijd waarin de Maan de Dierenriem doorloopt en met zijn eigen beweging het punt weer bereikt waaruit hij vertrokken is. En uit deze omwenteling in de cirkel der Tekens kan het jaar, wanneer men een aantal bij elkaar neemt, berekend worden.

DEEL II VAN DE COMPUTUS, Over de indeling van de tijd naar de berekening van de loop van de Maan. Over de gestalten van de Maan

Omdat de Kerk van de loop van de Maan, net zoals van die van de Zon zeer veel nut heeft, meen ik te moeten uitweiden over de beweging van dat hemellichaam, de ontvangst van zijn licht en de nuttige zaken die daaruit volgen, voorzover dat op vrij begrijpelijke wijze mogelijk zal zijn. Zoals Martianus(1) immers zegt, ofschoon de Maan naar de bewering van de wijzen toont [slechts] licht voor een maand te hebben, is het niet twijfelachtig, dat hij altijd in het volle licht van de Zon staat.

Pagina's